Fobia (ze starogreckiego oznacza – „strach, lęk”). Termin ten odnosi się do zaburzeń nerwicowych, gdzie głównym objawem jest uporczywy lęk w sytuacjach, gdzie nie ma zagrożenia. Mimo wiedzy o tym, osoba dotknięta takim lękiem, przeżywa sytuację jako zagrożenie dla swojego zdrowia lub życia. W związku z tym stara się unikać sytuacji, zdarzeń lub przedmiotów wywołujących reakcje fobiczne. Często unika tak wielu sytuacji, że funkcjonowanie jej w życiu jest znacząco utrudnione. Lęki fobiczne mogą pojawiać się jako:
- lęki w określonych sytuacjach (np. lęk przed tłumem, zamkniętymi przestrzeniami, lęki przed wykonaniem zawstydzającej czynności na oczach innych lub możliwością nieskontrolowania się),
- lęki przed zjawiskami (przyśpieszone bicie serca, zastrzykami)
- lęki przedmiotami (zwierzętami, zarazkami, szpitalami).
Czasem sama myśl o znalezieniu się w sytuacji fobicznej powoduje pojawienie się lęku.
W większości przypadków fobii doświadczają kobiety. Jedynie fobia społeczna w równym stopniu dotyczy obu płci.
Fobie a depresja
Bardzo często fobie współwystępują z objawami depresyjnymi. Lęk fobiczny z reguły nasila się podczas epizodów depresji, a nastrój depresyjny z reguły towarzyszy niektórym zaburzeniom fobicznym – najczęściej agorafobii lub pojawia się w następstwie lęków i trudności w funkcjonowaniu w życiu.
Objawy
Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń lękowych (nerwicowych) objawy są podobne: na przykład z przyśpieszona akcja serca, może być szczękościsk, zastygnięcie, poczucie, że nic nie mogę zrobić, suchość w ustach, nadmierne pocenie się, zawroty głowy, drżenie rąk lub całego ciała, bóle brzucha, uścisk w klatce piersiowej, a także poczucie utraty kontroli nad swoim zachowaniem lub subiektywne poczucie, że jest się chorym psychicznie. Objawy i oznaki fobii mogą rozciągać się w skali od łagodnych, będących jedynie niewielkim uczuciem lęku oraz niepokoju do bardzo silnych takich jak – niekontrolowany atak niepohamowanej, ogromnej paniki, krzyk i płacz, lęk o siebie, że coś się mi stanie.
Leczenie
Fobie leczy się psychoterapią, której długość zależna jest od poziomu i czasu trwania danej fobii. Czasem wskazana jest farmakologia. Jednak najlepsze rezultaty uzyskuje się łącząc obie formy leczenia. W zależności od pacjenta i przyczyn jego lęków, jedna forma leczenia może być skuteczniejsza od drugiej. Czasem pomagają techniki relaksacyjne, behawioryści uczą odczulania. Natomiast w niektórych sytuacjach potrzebne jest rozpoznanie co do wypartych emocji i zakazów ich realizacji, a potem znalezienie innych bardziej konstruktywnych sposobów ich zaspokajania. Szczególnie kiedy objawy pojawiają się w coraz to innych sytuacjach. Wymaga to dłuższej pracy psychoterapeutycznej proponowanej przez psychanalityczne i psychodynamiczne nurty terapii.
Przyczyny
Są różne teorie dotyczące przyczyn pojawienia się fobii. Jako, że termin ten dotyczy bardzo dużej zróżnicowanej liczby lęków. W poszczególnych przypadkach konkretne z nich mają zastosowanie większe niż pozostałe.
Teorie behawiorystyczne mówią, że fobie nabywamy na drodze warunkowanie klasycznego – czyli gdy dana osoba skojarzy obiekt wywołujący lęk z niebezpieczeństwem. Na przykład jako dziecko mogła być straszona pająkami lub widziała paniczne reakcje swoich rodziców na pająka. W związku z tym, kiedy widzi pająka przeżywa silny strach.
Z kolei teorie psychoanalityczne – wyjaśniają mechanizm powstawania tak silnego lęku mechanizmem przeniesienia własnej stłumionej agresji lub innych niechcianych emocji.
W teoriach psychodynamicznych podkreśla się, że istotnym jest rodzaj lęku i w jakich sytuacjach on pojawia się. Lęk w ich rozumieniu to objaw, który jest kompromisem pomiędzy nieakceptowanym swoimi impulsami, a wymogami superego. W związku z tym pomaga po części zaspokoić obie te potrzeby, chociaż w efekcie utrudnia funkcjonowanie.
Psychologia ewolucyjna podkreśla przystosowawczą rolę fobii z punktu widzenia organizmu – odnosi się to do lęków zwanych atawistycznymi – np. przed pająkami, jadowitymi owadami, gadami. W przeszłości, kiedy ludzkość dopiero rozwijała się w cieplejszych rejonach świata lęki te pomagały uniknąć śmierci.